mapaZnamy dziś tylko jeden cmentarz – Komunalny. Najstarsi jednak mieszkańcy Nowogardu pamiętają, że na terenie naszego miasta istniały i inne. W tym krótkim opracowaniu chciałbym przedstawić ich historię. Podana numeracja w nawiasach, odnosi się do mapy Nowogardu, aby ułatwić oriantacyjną lokalizację wspomnianych w materiale cmentarzy.

 

Cmentarz najstarszy (1) – założony w 1794 r., zaś zlikwidowany w 1930 r. - usytuowany był między ulica Blacharska a Wojska Polskiego (przeniesiony z terenu przykościelnego). Znajdowała się przy nim kaplica św. Gertrudy. Dziś na terenie nieistniejącego cmentarza, stoją budynki nr 1 i nr 2 przy ul. Wojska Polskiego. Brama na posesje nr 1 (pod Kasztanem) i ogrodzenie od ul. Wojska Polskiego i Blacharskiej są jedynymi niemymi świadkami po istniejącym dawniej cmentarzu.

2013_10_31_naugard5_cmentarze_najstarszy

Cmentarz żydowski (2) – kirkut został założony w 1816 r. Założono go na zachód od miasta w lesie Gallberg między Gartenstrasse (obecnie ul. Wojska Polskiego) a Naugardersee (obecnie Jezioro Nowogardzkie) . Miał powierzchnię 0,25 ha. W czasie II wojny światowej uległ dewastacji. Zachowały się fragmenty macew z niemieckimi lub hebrajskimi inskrypcjami. Jest jeszcze kwatera żydowska na terenie obecnego kompleksu leśnego "Sarni Las" przy ulicy Wojska Polskiego. Pozostałością po cmentarzu jest fragment wysokiego starego muru (od strony posesji), niski murek wyznaczający granice cmentarza oraz porozbijane fragmenty macew. Kilku mieszkańców Nowogardu do lat 80. XX wieku, „zabrało" porozbijane żydowskie macewy i wykorzystało je do budowy przydomowych chodników. Kilka starych płyt wykorzystano również przy budowie murka okalającego nowogardzkie jezioro. Obecnie teren całkowicie zarośnięty i bez opieki.

2013_10_31_naugard5_cmentarze_zydowski

Cmentarz Ewangelicki (7) – zlikwidowany całkowicie w połowie lat 60 XX wieku. Na tym cmentarzu chowani byli również po wojnie mieszkańcy Nowogardu (w tym również Polacy). W czasie likwidacji, część grobów przeniesiono na obecny cmentarz komunalny, zaś poniemieckie groby rozgrabiono i zrównano z ziemią. Większość poniemieckich nagrobków wykorzystano do budowy murka wokół jeziora. Również wielu okolicznych mieszkańców, z „uzyskanych" płyt, układało sobie chodniki i murki przy posesjach, zaś żelazne pięknie zdobione ogrodzenia wykorzystali do grodzenia swoich ogródków lub najzwyczajniej w świecie sprzedawali na złom. W ten to właśnie sposób, likwidowano ślady obecności niemieckiej na tych ziemiach. Taka była wówczas polityka państwa. Dziś po tym cmentarzu pozostał tylko niski murek od strony ul. Wojska Polskiego, który ciągnie się aż do góry Wisielców przy Harcówce oraz gdzieniegdzie widać pozostałości po nagrobkach.

2013_10_31_naugard5_cmentarze_ewangelicki

Cmentarz wojskowy (9) – wg niemieckich źródeł znajdował się on w części cmentarza ewangelickiego przy górze Wisielców (ul. Wojska Polskiego). Brak szczegółowych informacji na ten temat oprócz istniejących wzmianek w starych językoniemieckich materiałach.

stargardzkiNa przedmieściu Stargardzkim (3) znajdowała cmentarz, utrzymywany z fundacji Henningka Schmelingka z 1474 roku. Miejsce tylko prawdopodobne, bo na żadnych mapach nie jest ono dokładnie lokowane.

Cmentarz „Stary"(4) - założony w 1847, a istniał do 1945 r. Usytuowany był między ul. Wojska Polskiego a Kościuszki (teren dzisiejszego przedszkola). Brak widocznych śladów po istniejącym w tym miejscu cmentarzu.

2013_10_31_naugard5_cmentarze_stary

Cmentarz „francuski" (5) – założony w 1813 r. na bagnach w pobliżu zamku, na którym chowano zmarłych w szpitalu wojskowym. Cmentarz ten stał się w późniejszym czasie częścią tzw cmentarza więziennego. Dziś po ty cmentarzu nie ma żadnego śladu.

Cmentarz więzienny (8) – założony w 1820 r i istniał do 1945 r – położony 800 m na północ od zespołu więziennego (dziś teren oczyszczalni ścieków). Do niedawna stał tam jeszcze „ostatni" czarny krzyż. Po cmentarzu praktycznie nie ma najmniejszego dziś śladu.

2013_10_31_naugard5_cmentarze_francuski_wiezienny

Stary Cmentarz (staroluterański) (10) – staroluteranie stanowili znikomy procent mieszkańców Nowogardu, ale posiadali swoja kaplicę i prawdopodobnie mały cmentarz przy niej dla potrzeb wspólnoty. Ostatecznie teren ten, wraz z ocalałą kaplica, zlikwidowany został w 1967 roku, a mieścił się przy dzisiejszym placu Ofiar Katynia.

2013_10_31_naugard5_cmentarze_staroluterański

Kościół Mariacki (Fara) (11) - w 1926 r pod podłogą, w prezbiterium kościoła NMP, za ołtarzem złożono szczątki (kości i czaszki w dużej ilości), które były pozostałością po istniejącym kiedyś cmentarzu przykościelnym oraz szczątki wydobyte spod posadzki, podczas remontu kościoła po pożarze. Do czasów reformacji w nowogardzkim kościele, w kaplicy św. Trójcy, znajdowały się groby rodu Everstainów.

2013_10_31_naugard5_cmentarze_kosciol

Cmentarz Komunalny (główny) (6) – założony w 1867 roku i istnieje do dziś. Na jego terenie znajduje się kaplica wybudowana na początku XX wieku. Cmentarz używany do dnia dzisiejszego i przez najmłodsze pokolenia nowogardzian uważany za jedyny cmentarz, który istni(ał)eje w naszym mieście.

2013_10_31_naugard5_cmentarze_komunalny

Człowiek umiera dwa razy: pierwszy raz, gdy serce przestaje bić, drugi raz - gdy zostaje wymazany z ludzkiej pamięci.

Nie pozwólmy więc nikomu, nawet temu, którego nie znaliśmy osobiście, "umrzeć" po raz drugi.

Zapalone świece są nie tylko symbolem, ale są również znakiem, że ci co już odeszli nadal żyją w naszej pamięci.

Opracował: Piotr Suchy