nowogard powojenny020W 1946 rozpoczęło w Nowogardzie działalność Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL). Była to jedyna w tym okresie poważna, licząca się partia opozycyjna, która istniała jeszcze legalnie. Wskutek represyjnej polityki władz, jej funkcjonowanie było mizerne, a partia nie przekroczyła stanu 300 członków .
W tym też roku przypadała 50 rocznica działalności ruchu ludowego. Aby uniemożliwić PSL-owi wykorzystanie tego święta w kampanii przed referendum, władze zakazały przeprowadzania uroczystości rocznicowych .
Uroczystości z dnia 9 czerwca 1946 roku zgromadziły około 6000 osób z całego województwa szczecińskiego, nie zabrakło na nich wojewody szczecińskiego pułkownika Leona Borkowicza oraz sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PPR. Zorganizowano nawet mszę polową. Władze miejskie wystąpiły do księdza Szczepanowskiego o jej odprawienie, lecz ten nie wyraził na to zgody. Wobec zdecydowanej odmowy, sprowadzono do Nowogardu kapelana wojskowego ze Szczecina, który mimo sprzeciwu miejscowego proboszcza i wbrew prawu kanonicznemu Msze świętą odprawił .
Referendum odbywało się w atmosferze terroru. Punktem krytycznym pamiętnego referendum był 20 czerwca 1946 roku, kiedy to na dworcu kolejowym w Nowogardzie funkcjonariusz PUBP w biały dzień zastrzelił porucznika wojska polskiego Zbigniewa Urbańskiego. Mimo, że ludność oficjalnie nie zaprotestowała, to jego mogiła długo jeszcze przybrana była świeżymi kwiatami, stając się wyrazem poglądów społeczeństwa Nowogardu.

Po rozstrzygniętym na swoja korzyść referendum z 30 czerwca 1946 roku, którego wyniki zostały sfałszowane , władze mogły bez obaw przystąpić do tworzenia Powiatowej Rady Narodowej.
Od początku września, władze świadome nieuchronności weryfikacji poparcia w wyborach parlamentarnych, przystąpiły do brutalnych form eliminacji PSL z życia politycznego. Rozpoczęła się akcja przeciw lokalom PSL na terenie województwa szczecińskiego: 10 września zdemolowano lokal PSL w Szczecinie, 22 i 23 w Nowogardzie, 26 w Gryficach .
W ten sposób, przez zniszczenie opozycji rządowej, która była głosem rozgoryczonych rolników, rozwiązano problemy związane z rolnictwem na terenie Nowogardu. Nikt się nie buntował, a więc nie ma żadnych problemów.
Podstawowe jednak znaczenie dla warunków bytowych ludności miała działalność resortu gospodarki komunalnej.
Budynki mieszkalne w Nowogardzie zostały zniszczone w wyniku wojennych działań grabieżczych wojsk radzieckich w 70%. Większość ocalałych domów w Nowogardzie zbudowanych było z cegły, zaledwie 15% z ocalonych domów było z muru pruskiego. I taki stan trwał do 24 października 1956 roku. Dopiero wówczas przystąpiono do oczyszczania miasta z gruzów i ruin, wywożąc w sumie około 160 tys. m2 pozostałości po zabudowie miejskiej. Równolegle do tych prac prowadzono odbudowę urządzeń komunalnych. Zostały wtedy zbudowane: gazownia, hotel i łaźnia miejska oraz oddano do użytku pierwszy dom mieszkalny, który został wybudowano przy ul. Wojska Polskiego, jako dom dla nauczycieli.
Po przeprowadzonych pilnych pracach remontowych, które zaczęły zacierać ślady wojny, przystąpiono do przywracania estetycznego wyglądu miasta. Zaczęto zakładać zieleń miejską na placach, ulicach i skwerach oraz zagospodarowano jezioro w Nowogardzie, doprowadzając je do porządku.
W latch 50-60 XX wieku rozpoczęto systematyczną modernizację gazowni nowogardzkiej, przeprowadzono remonty w łaźni miejskiej, na kąpielisku miejskim, zbudowano kanalizację burzową oraz uzupełniono braki w ogrodzeniu cmentarza centralnego. Bardzo dużo pracy włożono w remont jezdni i chodników w całym mieście.
Zwiększono też liczbę łóżek w hotelu w Nowogardzie z 35 do 50. W latach kolejnych uruchomiono wodociągi miejskie w Nowogardzie, wydając na ten cel 660 tys. zł., nie zaprzestając jednak przeprowadzanych dotychczas rokrocznie kapitalnych remontów studni publicznych.
Nastąpiła równocześnie poprawa w oświetleniu ulic miasta i w ciągu trzech lat zmodernizowano oświetlenie miejskie, przechodząc z oświetlenia jarzeniowego na rtęciowe.
Bardzo wiele tych prac wykonali w czynie społecznym mieszkańcy Nowogardu, a wartość ich wyniosła 7, 5 mln zł.
Przystąpiono bardzo energicznie w ramach gospodarki mieszkaniowej do budowy izb mieszkalnych. Rozkwit budownictwa w Nowogardzie nastąpił w latach 1970 - 1989. Zabudowano wówczas teren wokół kościoła parafialnego i rynku miejskiego według projektu inż.. Tadeusza Bauma. Powstały też osiedla mieszkaniowe na obrzeżach miasta dla ludzi zatrudnionych w nowogardzkich KPGR.
Rok 1956 był rokiem zmian, które miały miejsce w polityce partii i rządu, a związane to było ze śmiercią Stalina. Zezwolono wówczas rolnikom występować ze spółdzielni produkcyjnych. Zmiana formy własnościowej spowodował gwałtowne ożywienie produkcji rolnej,. Choć rolnicy nie posiadali nowych maszyn i nie stosowali większej ilości nawozów, wzrost produkcji rolnej w skali jednego roku sięgał 30 – 40%. Zaczęto zagospodarowywać nieużytki, rozpoczęto proces komasacji gruntów.
Podobne zmiany nastąpiły i w przemyśle oraz w usługach i rzemiośle. Zaczęto wydawać zezwolenia na działalność prywatną warsztatów rzemieślniczych. Zaczął się rozwijać przemysł drobny i spożywczy. Ruszyło budownictwo mieszkaniowe i zaczęto remontować poniemieckie mieszkania.
Ponowne ożywienie kulturalno – gospodarcze nastąpiło w Nowogardzie w połowie lat siedemdziesiątych, kiedy do władzy doszła w Polsce ekipa Edwarda Gierka, lansująca politykę otwarcia na Zachód. Zaczęły powstawać nowe gmachy polityczne. Wybudowano wówczas (dawny) hotel „Cisy", który spełniał zadanie siedziby Powiatowej Rady Narodowej, wybudowano także Powiatowy Dom Kultury, Powiatową Bibliotekę Publiczną, budynek Powiatowego Komitetu PZPR, gdzie dziś swą siedzibę ma m.in.. Bank PKO i Urząd Stanu Cywilnego oraz na placu Wolności wzniesiono, wykonany według projektu prof. Chmielewskiego z Warszawy, nowy pomnik tym, którzy pod Grunwaldem i pod Berlinem i na zawsze razem. Zabudowano centrum miasta, wznosząc nowe osiedla mieszkaniowe w okolicy kościoła, przy ulicy Poniatowskiego, wyjeżdżając z miasta w kierunku Stargardu Szczecińskiego oraz „osiedle" KPGR Nowogard między Nowogardem a Miętnem. Wybudowano nowe sklepy (dziś już nieistniejące) – Centrum, Merkury, zaś krochmalnia nowogardzka, „Puszkarnia" oraz Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego zostały rozbudowane.
Jednak lata siedemdziesiąte są dla miasta latami stopniowej degradacji. Uległ zlikwidowaniu sąd i prokuratura, co zepchnęło Nowogard w cień Goleniowa. Lecz największym ciosem dla miasta był rok 1975, kiedy miała miejsce reforma administracyjna. Nowogard spadł wówczas z rangi powiatu do roli gminy rolniczej. Zaczęto więc stopniowo wyprowadzać z Nowogardu niektóre urzędy, a wielki biurowiec stojący przy placu Wolności, siedziba Powiatowej Rady Narodowej, zaczął świecić pustkami. Ostatecznym gwoździem do trumny dla miasta stała się elektryfikacja linii kolejowej Szczecin – Świnoujście, co spowodowało utratę większości bezpośrednich połączeń kolejowych ze Szczecinem.
Dotychczasową funkcję Nowogardu – stolicę regionu - zaczął przejmować Goleniów.
W roku 1964 zaczęto powoli likwidować handel prywatny. Zachowały się jedynie dwa prywatne punkty handlowe. W tym też roku zamknięto Powiatowy Szpital, którego budynek przeznaczony został do remontu. Trwać on miał tylko jeden rok, do 1965 roku, a potrwał o wiele dłużej, bo 9 lat. Remont ukończono 3 stycznia 1974 roku.
Zaczęto uatrakcyjniać centrum miasta przebijając w murze obronnym na tyłach pomnika Braterstwa Broni kilka półkoliście zakończonych przejść prowadzących na promenadę wokół jeziora. Lata 70 są dla Nowogardu latami nowych inwestycji upiększających miasto, jak i mających zadania kulturalno – oświatowe. Takim przykładem może być rozpoczęcie w roku 1976 budowy nowej biblioteki, która usytuowana została przy schodach kaskadowych za pomnikiem Braterstwa Broni, prowadzących ku jeziorowi. Otwarcie biblioteki nastąpiło w roku 1978 i nadano jej imię Stefana Żeromskiego..
Wcześniej jednak dokonany został akt zacierania śladów historycznych Nowogardu, a mianowicie rozebrano kilka starych domów ryglowych stojących przy ulicy Kowalskiej, Luboszan i Czarnieckiego pochodzących z przełomu XVIII\XIX wieku oraz staroluterański kościół pochodzący z roku 1904. Zacierano w ten sposób wszelkie ślady niemieckiej obecności w „polskim" Nowogardzie. Jedynie co zrobiono w obrębie Starego Miasta to remont fary, murów obronnych i piwnic ratuszowych, gdzie na ścianach znajdowały się napisy sporządzone przez więźniów więzionych tam przez Gestapo. Rozpoczęto też budowę osiedli mieszkaniowych poza obrębem Starego Miasta, na ulicy Waryńskiego i Poniatowskiego oraz zaplanowano budowę osiedla jednorodzinnego przy ulicy Armii Czerwonej (dziś: Armii Krajowej), Roosvelta i osiedla Gryfitów i osuszono mokradła między zakładem karnym, a ulicą Kowalską.
Lata zaś 80 są dla miasta latami modernizacji tego, co już istniało. W roku 1984 miasto otrzymało gaz ziemny, w 1987 założono na ulicach miasta nowe oświetlenie oraz zmodernizowano kąpielisko miejskie rozbierając przedwojenną zabudowę i stawiając nowe. W roku 1985 granice administracyjne miasta zostały przesunięte w kierunku Miętna i Dobrej Nowogardzkiej, przez włączenie w granice miasta dwa osiedla: Bema i Radosław. Miasto wzbogacone zostało również w drzewostan, posadzono bowiem w roku 1986 1000 drzew, zaś w roku 1987 wokół jeziora promenada została wyłożona nowym chodnikiem i wyasfaltowano nawierzchnie dróg.
W okresie od 1984 do 1989 wybudowano w sumie 134 domy jednorodzinne i ukończono budowę nowej przychodni.
Zmiany polityczne w kraju w roku 1989 rozpoczęły okres prywatyzacji przedsiębiorstw i zmianę form własności, co nie ominęło także i Nowogardu. W roku 1990 dokonano zmiany nazwy 11 ulic, zaś na planach dwóch osiedli: Bema i Gryfitów zostały umiejscowione projekty budowy nowych kościołów. W też czasie dokonano wielu prac remontowych przy nielicznych dziś w mieście obiektach o pewnej wartości historycznej.
Według danych z roku 1995 Nowogard liczył 17 417 mieszkańców zaś w roku 1998 liczba mieszkańców nieznacznie wzrosła.

2013_11_14_naugard7

 

 

opracował: Piotr Suchy

Opracowanie powstało na podstawie:

Piotr Suchy, rozdział 3. Dzieje miasta i parafii Wniebowzięcia NMP w Nowogard w latach 1945-1998, Dzieje miasta, w:Dzieje parafii p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Nowogardzie w latach 1268-1998 na tle dziejów miasta, Poznań-Szczecin 2001.